Szczegółowy Przebieg wydarzeń.

W noc z 15 na 16 lutego 1905roku w Stanisławowie zostają pozrywane tablice z godłami carskim z budynków: gminy, sądu i szkoły.

(Szkołę w Stanisławowie wybudowano w roku 1780, znajdowała się nieco na zachód od kościoła, był to drewniany budynek z dużą izbą lekcyjną oraz pokój z kuchnią dla nauczyciela )

23 października mieszkańcy Stanisławowa organizują manifestację. Niosą sztandary z białym orłem i śpiewano zakazaną pieśń ,,Boże coś Polskę “. Domagają się zapewnienia wolności obywatelskich w tym nauczania w języku polskim. Rozdawane są także ulotki.

Nazajutrz zbierają się i podejmują uchwałę, którą następnie publikują na łamach ,,Gazety Ludowej” nr 9 z 3 grudnia 1905 roku w której żądają reform i wolności osobistych.

Organizatorem protestu oraz organizatorem manifestacji w Stanisławowie był miejscowy nauczyciel Jan Rytel. Generalnie w powiecie mińskim prym protestom roku 1905 przewodzili właśnie nauczyciele, zaś protesty w odróżnieniu od miast miały tutaj charakter narodowo-wyzwoleńczy - nie zaś robotniczy.

Taką relacje przekazuje Janusz Żarnowski w publikacji "Z dziejów strajku szkolnego 1905 roku.

" Na wsi rozwinęła się walka o spolszczenie szkoły ludowej. Walka ta wiązała się z narodowo-wyzwoleńczym ruchem chłopskim, dążącym do wprowadzenia języka polskiego w gminie, szkole i sądzie. Ruch ten był jedną z podstawowych form wystąpień rewolucyjnych chłopów w rewolucji 1905 r. Chłopi zwracać się zaczęli do władz w języku polskim, niszczyli carskie godła i obrazy w szkołach, domagali się uczenia dzieci w ojczystym języku. Wyniki kilkudziesięcioletniej rusyfikacji okazały się fikcją. Wśród różnych zagadnień związanych z walką narodowo-wyzwoleńczą chłopstwa — sprawa szkolna była jedną z ważniejszych. W dniu 15 lutego we wsi Sanniki pow. gostynińskiego 21 kobiet zajęło budynek szkolny i zabrało swe
dzieci ze szkoły 14°. 25 lutego przerwano lekcje w szkołach na Gocławku, w Wawrze, 27 lutego we wsi Goździk gm. mińskiej pow. nowomińskiego. 28 lutego 100 chłopów gminny Siennica gub. warszawskiej zażądało od nauczyciela nauczania po polsku, a wobec odmowy oświadczyło, że dzieci swoje ze szkoły odbierają i na szkołę płacić nie będą. Wypadki odmowy wypłaty pensji nauczycielowi, dopóki nie będzie uczył po polsku, mnożą się coraz bardziej142. Mamy też niejednokrotnie do czynienia z wystąpieniami samych dzieci, które oświadczyły, że uczyć się będą tylko w ojczystym języku i nie chciały uczestniczyć w lekcjach, mimo częstych represji ze strony zrusyfikowanych nauczycieli i władz, które posuwały się do aresztowania i bicia małych dzieci."

Rewolucja 1905 roku ostatecznie została stłumiona. Nie mniej rok 1905 wyznacza pewnego rodzaju cenzurę. Można mówić o pewnego rodzaju odwilży. Pojawiła się możliwość tworzenia polskich instytucji i organizacji społecznych: polskiego szkolnictwa prywatnego (m.in. Polska Macierz Szkolna), ruchu spółdzielczego (m.in. Towarzystwo Kooperatystów); zelżała cenzura, wprowadzono wolność wyznania, zaprzestano represji wobec wyznawców kościoła grekokatolickiego, dopuszczono używanie języka polskiego w urzędach gminnych.

Co sie tyczy Stanisławowa 6.XII.1906 roku notyfikowane jest koło Polskiej Macierzy Szkolnej. Przewodniczącym Koła zostaje ksiądz Bolesław Ziemnicki. Zostaje założona także biblioteka liczącą 400 książek. Co prawda Polska Macierz Szkolna zostaje wkrótce przez władze rozwiązana , zaś dwuletni okres odwilży w nauczaniu się koczy, jednak struktury założone przez Polską Macierz Szkolną pozostają stanowiąc podstawę tajnego nauczania.

Uwaga:

Z uwagi na realizację naszego projektu, rok 1905 wyznacza datę od której możliwe było dokonywanie pierwszych upamiętnień grobów wojennych czasów wcześniejszych powstań zwłaszcza Powstania Styczniowego. Nie można było na nich sławić poległych, ale ludzie przestali bać się takie upamiętnienia stawiać na ich zazwyczaj leśnych i śródpolnych mogiłach, niestety wiele z nich jako anonimowych obecnie wymaga potwierdzenia, czas bardzo często zatarł okoliczności fundacji krzyży i kapliczek. Niejednokrotnie czytając powstańcze pamiętniki podawane są lokalizacje grobów obecnie nie znanych i nie opisanych we wskazanym terenie.

Janusz Żarnowski, Z dziejów strajku szkolnego 1905 r., w Przegląd Historyczny 46, 1955 rok /1-2,s. 184-210

Michał Jędrych, Polityka oświatowa caratu w Królestwie Polskim w XIX w.

https://polona.pl/item/do-nauczycieli-polakow-inc-bohaterski-poryw-mlodziezy-zachwial-w-posadach-gmach,OTcwMzc3MQ/0/#item

https://polona.pl/item/bracia-wloscianie-inc-w-kilkunastu-gminach-gospodarze-przyszli-do-nauczyciela,OTg1NDM3Mw/0/#item

https://polona.pl/item/bracia-wloscianie-inc-wszyscy-uczciwi-nauczyciele-i-nauczycielki-ludowe-uchwalili,MTI3MDgwNzM/0/#item

Szlak Niepodległości jest narzędziem edukacyjnym stworzonym przez Fundację na rzecz Krajobrazu Kulturowego.

Szlak pomyślany został jednocześnie jako Przewodnik Turystyczny, narzędzie edukacyjne na potrzeby organizacji terenowych gier historycznych oraz element realizacji misji naszej Fundacji związanej z ochroną miejsc pamięci narodowych zaś szczególnie grobów i cmentarzy wojennych.