RYSIE (wieś w gminie Dębe Wielkie, powiat miński, województwo mazowieckie) Zbiorowa mogiła żołnierzy WP z 1831 roku. Znajduje się ona przy posesji Rysie nr 5a, przy polnej drodze wiodącej od zabudowań w kierunku południowym. Jest to pozostałość po dawnym gościńcu, a miejsce z mogiłą nazywane jest „Kobzowym Polem”. W mogile spoczywają żołnierze z batalionu ppłk. Wolskiego z dywizji gen. J. Skrzyneckiego polegli 17 lutego 1831 roku w bitwie pod Cyganką. Dokładna liczba pochowanych nie jest znana, ale najprawdopodobniej jest to 50 – 80 osób. Na mogile ustawiony jest drewniany krzyż, na którym widnieją dwie daty „1830–1986”. Kilka metrów przed nią stoi taki sam drewniany krzyż bez dat. Brak jakiejkolwiek informacji, że jest to miejsce spoczynku polskich żołnierzy z okresu powstania listopadowego. Powstanie listopadowe 1830–1831 Dzieje – historiografia – pamięć, red Tadeusz Skoczek, Warszawa 2015 , str. 622

Szczegółowy Przebieg działań wojennych.

W starciu pod Cyganką (obecnie gmina Dębe Wielkie). Cofające się spod Dobrego oddziały gen. Jana Skrzyneckiego osłaniał batalion ppłk Adama Wolskiego, który pod Cyganką został otoczony przez oddziały rosyjskie gen. Sackena. Polacy z bagnetem w ręku torowali sobie drogę odwrotu. Mimo dotkliwych strat batalion zdołał wydostać się z okrążenia. Poległych żołnierzy pochowano w mogile pod wsią Cyganka i pod wsią Rysie (gmina Dębe Wielkie). Pod Cyganką miejsce pochówku do 2011 roku upamiętniały
krzyże – dwa drewniane ufundowane w 1951 roku i jeden metalowy z 1971 roku. Dnia 15 maju 2011 roku społeczność lokalna (z inicjatywy społecznika Bogdana Kucia – prezesa Stanisławowskiego Towarzystwa Historycznego) ufundowała kamień z mosiężną tablicą z napisem; „Zbiorowa mogiła żołnierzy Wojska Polskiego 2. Pułku Strzelców Pieszych poległych w potyczce z Rosjanami
w dniu 18 lutego 1831 r. Chwała zwyciężonym. Cyganka 29 XI 2010” (pierwotne odsłonięcie planowano w 180. rocznicę wybuchu powstania). Warto dodać, iż otoczenie trzech krzyży w Cygance było także miejscem czasowego pochówku żołnierzy z września 1939 roku. W 1940 roku ich szczątki zostały ekshumowane na cmentarz parafialny w Mińsku Mazowieckim − walki o Cygankę
w 1939 roku upamiętnia kamień z tablicą przed miejscową szkołą podstawową. Pod wsią Rysie natomiast mogiły powstańcze (szacowane na 50−80 osób) upamiętniają dwa drewniane krzyże, na jednym z nich wyryto „1830−1986”.

Przekazy Archiwalne i kartograficzne

Dziś śródpolna droga, dawniej stanowiła dukt, główną drogę dojazdową do wsi Rysie od strony Traktu Brzeskiego, przy tej drodze na „Kobzowym Polu” pochowano poległych. Mapa: Originalaufnahme des Königreiches Galizien und Lodomerien (1801-1804)

Fundacja pomnika.

Dwa drewniane krzyże na „Kobzowym Polu”, pierwszy z 1986 r. a drugi z 1997 r. Wcześniej  stały tu trzy krzyże, które pochodziły z czasów Powstania Listopadowego. Według przekazów zarówno źródłowych jak i ustnych pochowano tu część żołnierzy polskich z 2 pułku  strzelców pieszych, poległych w potyczce z wojskami rosyjskimi w dniu 18 lutego 1831 r.  

Prawna Ochrona miejsc pamięci narodowej.

Pomimo istnienia planu miejscowego oraz gminnej ewidencji zabytków, brak ochrony prawnej dla tego miejsca.

W tym także wobec znaczących mogiłę drewnianych krzyży.

Zagrożenia.

Obecnie mogiła jest w użytkowaniu rolnym, dokładna lokalizacja mogiły nie jest znana, miejsce jest penetrowane przez osoby z detektorami metalu.

Możliwość wystąpienia nieznanych mogił wojennych

Generalnie mogile należy uznawać za nierozpoznaną, prawdopodobnie pochowano w niej od 50 do 80 poległych.

Przekaz źródłowy mówi, że w bitwie pod Cyganką poległo lub wzięto do niewoli ok. 200 Żołnierzy Wojska Polskiego, przy czym mała tu miejsce walka na bagnety, należy przypuszczać, że straty żołnierzy rosyjskich mogły być równie wysokie.

Należy uznać, że prawdopodobieństwo wystąpienia innych mogił wojennych na tym terenie jest bardzo duże.

Callier Edmund, Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831, Poznań 1887, str. 8-9

Powstanie listopadowe 1830–1831 Dzieje – historiografia – pamięć, red Tadeusz Skoczek, Warszawa 2015

Odsłonięcie pomnika-mogiły żołnierzy, Powstania Listopadowego w Cygance

Szlak Niepodległości jest narzędziem edukacyjnym stworzonym przez Fundację na rzecz Krajobrazu Kulturowego.

Szlak pomyślany został jednocześnie jako Przewodnik Turystyczny, narzędzie edukacyjne na potrzeby organizacji terenowych gier historycznych oraz element realizacji misji naszej Fundacji związanej z ochroną miejsc pamięci narodowych zaś szczególnie grobów i cmentarzy wojennych.

Lista dostępnych punktów Szlaku Niepodległości

 

fundacja @ krajobraz.org.pl 

KOD QR miejsca pamięci.

Zapraszamy na stronę społecznościową Szlaku Niepodległości.

 

KOD QR miejsca pamięci.  Gdyby obok tego miejsca nie było tabliczki z takim kodem, prosimy o poinformowanie o tym naszej Fundacji. Mniejszy kod QR umieszczony na tablicy linkuje do punktowanego zadania.